Zilveren draden in een oude kazerne

Aan een metalen kapstok in de zilverwerkplaats van het museum hangen een stuk of tien kinderschortjes. Echte werkschorten, van stoer, bruin ‘leer’. Stil wachten ze tot kleine handen ze van de haakjes zullen wippen. De tafels ertegenover staan uitnodigend klaar. Op elke werkplek een setje gereedschap. Als er later deze dag kinderen komen, kunnen ze zo aan de slag. Om een armbandje te maken, of vriendschapsringen. Of een aluminium naamplaatje, waarin je letters tikt met een hamer en een pons.

Op de tweede verdieping kijkt een ouder stel geïnteresseerd in de vitrines. Hier is tot 28 september de expositie ”Refleksi-Refleksi” te zien, waarin aan de hand van zilveren voorwerpen iets wordt verteld over de relatie tussen Nederland en Indonesië. Bij de tweede grote expositie die binnenkort start, ”Het leven vieren”, zullen reformatorische christenen zich minder thuis voelen.

Beneden, in het museumcafé, valt winters licht door de hoge ramen. Met een kopje koffie gaat Ingeborg Dijkman, hoofd marketing en communicatie, aan een van de tafels zitten. Het houten balkenplafond, hoog boven haar, laat zien dat dit gebouw er al even staat. „Het was vroeger een arsenaal en een kazerne. Er werd munitie opgeslagen, en kanonnen. Tijdens de oorlog met Nederlands-Indië werden er soldaten gestationeerd die weigerden naar Indië te gaan.”

Dat het Zilvermuseum in Schoonhoven te vinden is, is niet toevallig. De plaats staat bekend als ”zilverstad”. Hoe dat komt? Ingeborg: „Rond 1400 kwam er een graaf in dit gebied wonen. Voor de feesten en partijen die hij in zijn kasteel gaf, had hij zilveren stukken nodig. Hierdoor kwamen er veel zilversmeden in Schoonhoven terecht. Hun kinderen werden ook weer zilversmid, en zo groeide hun aantal. In de negentiende eeuw werd ook de Schoonhovense vakschool voor goud- en zilversmeden opgericht, die dit jaar zijn 130-jarig bestaan viert. Het Zilvermuseum kwam in 1978 in deze stad. Er bestaat hier nog altijd een gilde voor goud- en zilversmeden, het gilde Sint Eloy.”Filigrain

Het Zilvermuseum trekt een divers publiek, zegt Ingeborg. „Er komen veel senioren –die hebben wat meer tijd– en we zien steeds meer jonge mensen en gezinnen. Zij vinden het vaak leuk om een workshop te volgen.” In de schoolvakanties is er voor de jeugd een speciaal programma. Zo konden tieners in de kerstvakantie kennismaken met emailleren. In de voorjaarsvakantie staan er ook weer kinderworkshops op de agenda.

Ben je volwassen en wil je het ambacht zelf ervaren, dan kun je bijvoorbeeld meedoen aan de inloopworkshop ”Draadsieraad”. Daarin maak je in anderhalf uur kennis met filigrain, een oude techniek waarin gewerkt wordt met fijn zilverdraad. „Een precies werkje dat je niet één, twee, drie onder de knie hebt”, meldt de workshopbeschrijving. Gelukkig wordt er iets eenvoudigs gemaakt, zodat iedereen na afloop met een zilveren hanger naar huis kan.

Zeeuwse knoop

Een traditioneel sieraad dat met de filigraintechniek gemaakt wordt, is de Zeeuwse knoop. Van dit streeksieraad bestaan er allerlei varianten. Goud- en zilversmid en filigrainspecialist Cor Kuijf weet precies welke knoop bij welke streek in Zeeland hoort.

In de smederij, naast de museumwinkel, is hij deze morgen bezig met het maken van een zogeheten keelknoop. Hij laat een parelmoerkleurige knoop zien, waarop met fijn zilverdraad versieringen zijn aangebracht. „Deze knoop hoort bij de Urker dracht, maar komt oorspronkelijk uit Arnemuiden. Het is een oogstknoop, kijk maar: er zitten een soort ‘graankorreltjes’ op.” Met een pincet rolt hij een zilveren draadje op, en daar maakt hij nog weer een rondje bovenop: de ‘graankorrel’. Zijn handen doen het fijne werk vliegensvlug. Dan legt hij de opgerolde zilverdraden in een soort bloemvorm. „Deze knoop werd van 1800 tot 1815 in Arnemuiden gedragen. Maar opeens was-ie weg, en toen droegen ze hem op Urk. Ja, het waren vissers, dus die kwamen elkaar tegen…”

Naast zijn bezige handen ligt nog een ander rond sieraad, groot en rijkversierd. Het blijkt een broeksknoop, die de smid maakt in opdracht van de Urker klederdrachtvereniging. „De kleding die zij showt is nog te vinden, of kan zelf gemaakt worden, maar voor de broekstukken geldt dat niet, dus die maak ik.”

Cors familie zit sinds 1601 in het vak. „Ik heb het geleerd van mijn vader en grootvader, en heb zelfs een jaar met mijn overgrootvader gewerkt.” Zijn familie heeft alles altijd goed gedocumenteerd, vertelt hij, daardoor weet hij hoe bepaalde traditionele ontwerpen gemaakt moeten worden. Met één beweging haalt hij een geplastificeerd, vergeeld stuk papier uit een laatje. Er staat een tekening op van een Zeeuwse knoop. Ernaast –in ouderwets, schuin handschrift– een werkbeschrijving. „Dit is gemaakt door mijn overgrootvader, in 1810.”

Cor is de dertiende generatie van de familie Kuijf die het ambacht beoefent. „Maar helaas de laatste, er is geen opvolging.” Klinkt daar emotie door in zijn stem? Gauw pakt hij zijn gereedschap op. „De knopen moeten vóór 7 juli klaar zijn. Want dan is het Urkerdag.”

Als in het museumcafé de koffie op is, is het tijd om verder te gaan. In mei zullen de vitrines in deze ruimte worden ingericht met afstudeerwerk van eindexamenkandidaten van de Vakschool Schoonhoven. Dat is ieder jaar weer een hoogtepunt, vindt Ingeborg. „Dan zie je het nieuwe talent. En we leggen zo een verbinding tussen het heden en het verleden.”

Meer zien en doen

- In Schoonhoven zijn tientallen juweliers en ateliers van goud- en zilversmeden te vinden.

- Rikkoert Juweliers is al sinds 1876 in het stadje gevestigd. Aan de Haven vind je onder meer het Silverhuys en het Juweliershuys. Ga zeker naar binnen bij het Edelambachtshuys (in een oude synagoge), met de grootse museale privécollectie Schoonhovens zilver en een zilversmidswerkplaats. (Zie Terdege van 14 jan., pag. 76.)

- Ook bij Vakschool Schoonhoven, net buiten het centrum, mag je binnenlopen. Zelf ”in de leer”? Volg voor 85 euro de ”introductieworkshop goudsmeden”.

- Achter de gevel van Havenstraat 47A huizen twee monumentale zilversmidswerkplaatsen. Hier werkt een edelsmid, met uitzicht op een mooie binnentuin. De werkplaats is sinds 1928 in haar familie.

- Kijk in Schoonhoven af en toe eens naar beneden. Op stoeptegels op ruim tachtig plekken in de stad zijn meestertekens gegraveerd  (signeerteken van goud- of zilversmid).

Dit artikel verscheen in Terdege (nr. 10, 11 februari 2025). Een los nummer is te bestellen in onze shop.

beeld: Cees van der Wal